Jan Matejko (1838 Kraków - 1893 tamże), Wielki Książę Litewski Witold, Portret Adama Sapiehy

Studium do postaci Witolda w „Bitwie pod Grunwaldem”, 1876 r.

olej, płótno, 46 × 42 cm
na odwrocie napis piórem: „Szkic głowy X Adama Sapiehy (studium do Grunwaldu) malowany w Krasiczynie 1876 przez J. Matejkę”

Pochodzenie:
– kolekcja księcia Adama Stanisława Sapiehy
– kolekcja prywatna
– Dom Aukcyjny Ostoya – Aukcja malarstwa i rzemiosła artystycznego
– kolekcja prywatna

Literatura:
– „Matejko. Obrazy olejne”, Warszawa 1993; kat.166, s. 143: „Głowa ks. Adama Sapiehy [1875] |Płótno. Według Gintla (j.n.) ukończony w 1878 |Dar artysty dla portretowanego Obraz malowany był podczas pobytu w posiadłości księcia, Krasiczynie, gdzie artysta pracował nad studiami koni do „Bitwy pod Grunwaldem”.
– M. Treter, „Matejko. Osobowość artysty, twórczość, forma i styl”, Lwów-Warszawa 1939. s. 299
– M. Gorzkowski, „O artystycznych czynnościach Jana Matejki od lat jego najmłodszych tj. od r.1850 do końca r.1888”, Kraków 1881, s. 70
– M. Gorzkowski, „Jan Matejko. Epoka lat dalszych, do końca życia artysty. Z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu”, Kraków 1898, s. 83
– S. Tarnowski, „Matejko”, Kraków 1897, s. 510 – J. Gintel, „Jan Matejko. Bibliografia w wypisach”, wyd. 2, Kraków 1966
Reprodukowany:
– „Jan Matejko z Lwowskiej Narodowej Galerii sztuki im. B. G. Woźnickiego, Muzeum Narodowego w Warszawie oraz z kolekcji prywatnych”, Sopot 2019, s. 78
Wystawiany:
– „Jan Matejko z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki im. B. G. Woźnickiego, Muzeum Narodowego
w Warszawie oraz z kolekcji prywatnych”, 28 czerwca – 6 października 2019, Państwowa Galeria Sztuki w Sopocie

Prezentowany na aukcji obraz pędzla Jana Matejki, to studium do słynnego obrazu „Bitwa pod Grunwaldem” – „najwybitniejszego dzieła Matejki i polskiego malarstwa historycznego, niemającego analogii w europejskim malarstwie historycznym XIX wieku” (J. Malinowski, „Matejko. Obrazy olejne”, Warszawa 1993 r., s.12).
Sportretowany, książę Adam Stanisław Sapieha, był wzorem dla pierwszoplanowej postaci w „Bitwie (…)” Wielkiego Księcia Witolda. „Witold – apoteoza siły, odwagi i wiary w konieczności zwycięstwa – staje się personifikacją zjednoczonej Polski i Litwy.” (J. Malinowski, op. cit., s. 13). Jan Długosz w swoich Kronikach tak opisywał udział kuzyna Jagiełły w potyczce z Krzyżakami „biegał na wszystkie strony, wszędzie pomiędzy całym wojskiem tak polskim, jak litewskim, zmieniając raz po raz konie, przywracając porządek w rozbitych szeregach, wznawiając w wielu miejscach w wojsku litewskim walkę i głośnym rozdzierającym wołaniem powstrzymując na próżno ucieczkę swoich wojsk” (J. Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. XI, Warszawa 1982, s. 122). Postać Witolda, tak jak i jego malarski model, książę Sapieha, symbolizowali unię Polski i Litwy przeciwko germańskiemu wrogowi – w średniowiecznym przedstawieniu Zakonowi Krzyżackiemu, a w dziewiętnastowiecznej rzeczywistości Pruskiemu zaborcy i jego przywódcy Otto von Bismarca, wobec którego sam Matejko miał określone, nieprzychylne stanowisko.
Nieprzypadkowo więc w „roli” Wielkiego Księcia obstawił artysta „czerwonego księcia” (jak nazywany był przez mu współczesnych). Żyjący w latach 1828–1903 Adam Stanisław Sapieha książę herbu Lis był synem Leona i Jadwigi z Zamoyskich. Od 1850 r. mieszkał w Krasiczynie, w którym w roku 1876 przebywał także (dla szkiców konnych i właśnie m.in. samego właściciela tych dóbr) mistrz Matejko. Sapieha zaangażował się w uwieńczone sukcesem starania o autonomię Galicji. Podczas powstania styczniowego stał na czele Komitetu Galicji Wschodniej i odegrał poważną rolę w zorganizowaniu wyprawy Antoniego Jeziorańskiego do Kongresówki. Zaangażował się w propagowanie sprawy polskiej na Zachodzie. Aresztowany przez Austriaków, zbiegł wkrótce z więzienia we Lwowie za granicę, gdzie w 1864 r. pełnił funkcję Komisarza Rządu Narodowego na Francję i Anglię. W 1865 r. uzyskał amnestię i mógł wrócić do Krasiczyna. W 1868 r. ponownie wszedł do Sejmu Krajowego, gdzie prezentował program niepodległościowy. Po śmierci ojca w 1879 odziedziczył jego miejsce w Izbie Panów w Wiedniu. Wybór Matejki, aby to jego rysami ozdobić księcia Witolda mógł być podyktowany też tym, że „czerwony książę” był zwolennikiem utrzymania serdecznych więzi między Polakami i Rusinami. Znany ze swoich separatystycznych ambicji Witold stał się dzięki temu przywódcą reprezentującym ludność Litwy i Rusi, walczącym ramię w ramię z polskim rycerstwem przeciw stanowiącym zewnętrzne zagrożenie Zakonem.
Sam artysta zostawił prezentowaną pracę sportretowanemu. Warto pamiętać, że „Matejko był wybitnym portrecistą, autorem ponad stu obrazów przedstawiających zarówno jego rodzinę i przyjaciół, jak i elitę intelektualną i towarzyską Galicji” – (J. Malinowski, op. cit., s. 14) Malarz tworzył portrety od samego początku kariery. Początkowo były to wizerunki osób bliskich, w kolejnych dekadach artysta wykonywał zdobne, rozbudowane w detalu i odniesieniach portrety oficjalne, często jawnie korespondujące z jego historiozoficzną filozofią artystyczną. „Portret powinien przede wszystkim ukazywać w rysach osoby jej wyrazistą stronę duchową, bo w niej właśnie przejawia się jej życie” (J. Matejko, za O. Kozynewicz, „Jan Matejko i Lwów” [w:] „Jan Matejko z Lwowskiej Narodowej Galerii sztuki im. B. G. Woźnickiego, Muzeum narodowego w Warszawie oraz z kolekcji prywatnych”, Sopot 2019, s. 22). „W rezultacie portrety Matejki stały się bardziej wyraziste i wymowne, zdradzające pewne pokrewieństwo z obrazami historycznymi” (O. Kozynewicz, op. cit., s. 22).
Mimo sporej popularności portretów w oeuvre mistrza Matejki, pojawienie się na rynku aukcyjnym pracy tej klasy, przedstawiającej tak znakomitą osobistość i będącą jednocześnie przygotowaniem do najświetniejszej pracy w dorobku jednego z najwybitniejszych polskich malarzy, jest nie lada wydarzeniem.